زیستگاه

ماهی سوف بومی اروپای شرقی و آسیای مرکزی است. یک گونه محلی در شرق آسیا، پیش از گسترش این ماهی در غرب اروپا موجود بوده‌است که خویشاوندی نزدیکی با ماهی سوف داشته و نوعی از اردک ماهی با نام چشم مات بوده‌است که اغلب با یکدیگر اشتباه می‌شوند و البته افراد بسیاری نیز از این اشتباه سود اقتصادی برده‌اند. ماهی سوف در ایران دارای دو فرم ساکن در آب شیرین و فرم مهاجر(ساکن در لب شور و مهاجر به آب شیرین) می باشد. سوف ها آب شور را تحمل می کنند و در دریاچه ها و مصب های ساحلی براحتی زندگی می کنند. ماهی هایی که در زیستگاه های آب شور زندگی می کنند برای تخم ریزی بعضاً تا ۲۵۰ کیلومتری (۱۶۰ مایل) به بالای رودخانه مهاجرت می کنند. فرم ساکن آب شیرین در اکثر سواحل جنوبی دریای خزر مشاهده می شود و بخصوص در جنوب غربی تراکم بیشتری دارد. پس از انتقال فرم ساکن در آب شیرین این گونه به سد ارس، رودخانه ارس تبدیل به یکی از مهمترین زیستگاه ها و اکوسیستم های پویای ماهی سوف در کشور ایران شده است. این ماهی از طریق تکثیر مصنوعی به بیشتر سد های استان آذربایجان شرقی و غربی معرفی شده است. این ماهی همچنین در دریاچه هفت بَرْم استان فارس و سد گلپایگان معرفی و بصورت مصنوعی تکثیر شده است.

خصوصیات ظاهری ماهی سوف

ین ماهی‌ها در قسمت‌های کم عمق مناطق بالا دست رودخانه و در نزدیکی کف در قسمت‌های مرکزی و پست رود خانه زندگی می‌کنند. فعالیت اصلی آن‌ها در نزدیکی غروب و صبح زود بوده و می‌توانند آب‌های شور و مخازن آب استخرها را تحمل کنند.
پشت آن‌ها معمولاً به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای و با خال‌های مشکی در ۸ الی ۱۲ نوار تیره می‌باشد. نوارها در این ماهی نسبت به سوف حاجی طرخان کوچکتر و در ماهیان جوانتر واضحتر بوده و با رسیدن به سن بلوغ کاملاً ناپدید می‌شوند. پهلوهای ماهیان جوانتر نقره‌ای رنگ است در صورتی که در ماهیان مسن تر به رنگ طلایی مایل به سبز می‌باشد. سطح زیرین و باله‌های پایینی به رنگ سفید و در بعضی اوقات به مقدار بسیار کم متمایل به آبی است .
... پوست آن‌ها مثل کاغذ سنباده زبر است. دارای دو باله پشتی است که ۱۳ تا ۲۰ خار و ۱۸ تا۲۴ شعاع نرم و باله مخرجی ۲ تا ۳ خار و ۱۰ تا ۱۴ شعاع نرم دارد. ۴۵ تا ۴۷ مهره در ستون فقرات این ماهی وجود دارد.

سوف شکارچی قهاری است. طراحی چشم‌ها و دندان‌ها به گونه‌ای‌است که تعداد کمی از ماهیان صید شده اجازه فرار خواهند یافت. نسبت به اردک ماهی دارای چشمان نسبتاً بزرگی هستند که ظاهر شیشه مانند عجیبی دارند زیرا در پشت مردمک آن یک ماده منعکس‌کننده وجود دارد که در هنگام شب میزان حساسیت شان را در نور ضعیف افزایش داده و به آن‌ها کمک می‌نماید تا بیشترین بهره را در شرایط نور ضعیف ببرند.
به همین خاطر سوف اغلب اول صبح و غروب به شکار و تغذیه می پردازند. در مکانی که نور شدید وجود دارد معمولاً ماهی سوف یافت نمی‌شود. لذا اختلاف زیادی از لحاظ محل سکونت با ماهی‌های دیگر دارند.

در سال‌های اولیه زندگی، چهار دندان در جلو دهان رشد می‌نماید که با آن‌ها طعمه را به دام می‌اندازد. در جلوی آرواره‌های بالا و پایین دو جفت دندان نیش مانند یافت می‌شود که در تو رفتگی‌هایی گنجانده شده‌است. این دندان‌ها جراحت کشنده‌ای را بر روی بدن شکار ایجاد می‌کنند.

انواع گونه‌های سوف ماهیان

• سوف سفید یا معمولی
• سوف دریایی یا سیاه
• سوف حاج طرخان یا سوف آب شیرین
• سوف سر بزرگ
• سوف رمان
• سوف سر پهن
• سوف سر تیز
• سوف پوزه دار
• سوف بزرگ سر شراتزر
• سوف ولگا

از ده گونه مذکور، تنها سه گونه اول در حوزه جنوبی دریای خزر زندگی می‌کنند.

تغذیه

رژیم غذایی سوف گوشتخواری است. جیره غذایی ماهی سوف تا اندازه زیادی به غذای در دسترس او بستگی دارد. هر گونه‌ای از ماهی، شکار بسیار خوبی برای آرواره‌های دندان دار سوف می‌باشد. آن‌ها علاقه‌مند به نمونه‌های کوچکتر مخصوصاً ماهیان قنات، ماهی دهان گشاد رود خانه‌ای می‌باشند و طعمه را از قسمت سر یا دم می‌بلعند. ماهی سوف میگوهای آب شیرین را نیز می‌خورد. قورباغه و بچه قورباغه نیز از غذاهای این ماهی می‌باشد. سوف ها در صورت کمبود غذا و طعمه برای شکار و تغذیه اقدام به همنوع خواری میکنند.

تولید مثل

ماهيهاي نر در مدت سه سال و ماهيهاي ماده ظرف يکسال بالغ مي شوند. در ماههاي مارس (فروردين) و آوريل (ارديبهشت) وقتيکه دماي آب به ۶ تا ۱۰ درجه سانتيگراد مي رسد ماهيهاي نر و ماده تدارکات تخم ريزي را فراهم مي کنند. ماهي سوف ماده تخمهاي زرد کمرنگ خود را بصورت انبوه بر روي گياهان، ماسه و سنگها مي ريزد. زمانيکه موقعيت تخم ريزي مناسبي را مي يابد آنجا خانه اوست و بي درنگ در آنجا تخم ريزي مي کنند. ماده ها بين ۱۰۰٫۰۰۰ تا ۱٫۸۵۰٫۰۰۰ تخم مي گذارند. قطر اين تخمها در حدود ۱٫۶ ميليمتر است. تخمها چسبناک هستند و در کف آب به يکديگر مي چسبند. همچنين برروي گياهان آبزي که بوسيله ماهي نر تميز شده است تخم ريزي مي کنند. ماهي نر از تخمهاي ته نشين شده پاسداري مي نمايد و آنها را جابجا ميکند تا تخمها بعد از ۵ تا ۱۰ روز به بچه ماهي تبديل شوند سپس از محتويات درون کيسه ها تغذيه مي کنند تا رشد نمايند. نوزاد ها تا رشد بطول ۳۰ میلی متر از پلانکتون ها تغذیه میکنند و بعد از آن از بی مهرگان کوچک، تخم و لارو حشرات کوچک و تخم يا نوزادان ماهي هاي ديگر تغذيه مي نمايند و پس از اينکه به طول ۵ سانتيمتر رسيدند به تعقیب های کوتاه و شکار می پردازند.

شرایط پرورش ماهی سوف در ایران

ماهی سوف از جمله ماهیان شکارچی به شمار می رود که در مزارع پرورش متراکم نمی توان این ماهی را پرورش داد و برای پرورش ماهی سوف باید از آب های طبیعی و مزارع پرورشی غیر متراکم استفاده کرد. البته ماهی های سوف فقط می توانند در دمای 10 الی 12 درجه سانتی گراد تخم ریزی نمایند و تخم ریزی این ماهی در نیمه دوم فروردین صورت می گیرد.
البته ماهی های سوف در اندازه های کوچکی یافت می شوند و آماده سازی یک استخر مناسب برای پرورش این ماهی کاری ضروری بوده است. البته گفته شده است که نوزاد ماهی سوف نیز مانند خود آن شکارچی ماهری می باشد و به همین دلیل است که به راحتی و در کوتاهترین زمان ممکن می تواند به رشد خوبی دست یابد.
ماهی سوف از غذا های گوشتی برای تغذیه استفاده می کند و می توان برای تغذیه این ماهی از غذا های گوشتی استفاده کرد. البته ماهی سوف بسیار به ماهی های قنات و ماهی های دهان گشاد رودخانه ای علاقه زیادی دارد و از این طعمه ها برای غذا استفاده می کند. البته در رژیم غذایی ماهی سوف می توانید از میگو آب شیرین و بچه قورباغه نیز استفاده کنید.

خاستگاه و مکانهای مناسب برای صید ورزشی ماهی سوف

این ماهی را می توان در سراسر طول رودخانه ارس در مناطقی که آب از جریان نسبتا” آرامی برخوردار باشد و بخصوص مناطق  تالابی پشت جریانهای خروشان یافت (مابین تند آب و کند آب). در سدها با توجه به فصول سال ، بعد از تخمریزی در نوارهای ساحلی و عمدتا” از اواسط اردیبهشت تا پایان خرداد ماه ورودی سدها و مناطق با عمق متوسط به پایین (عمق 2 تا 4 متر) و با آغاز فصل پاییز و مهرماه تا اوایل دی ماه مناطق عمیقتر(عمق 4 تا 8 متر) در قسمت میانی سد و بخصوص نزدیک به تاج سد ، مناسب صید است.ماهی سوف به مناطق صخره ای ، تپه های زیر آبی و بسترسنگلاخی (ترکیب سنگهای بزرگ و کوچک) بیشتر علاقه دارد و استراحتگاه و قلمرو خود را بیشتر در این مناطق انتخاب میکند. ماهی سوف  را با طعمه های متنوعی می توان صيد کرد که خود باعث تنوع در صيد اين ماهي ميشود و هيچ طعمه اي را بی تجربه باقي نمي گذارد.